آموزش نحوه استفاده صحیح از دنده دوچرخه
تعداد دنده در دوچرخه و نحوه تغيير آن
در يک نگاه کلي، اصلي‌ترين دليل وجود تعداد بيشتر دنده در دوچرخه، راحتي استفاده از مسيرهاي غيرهموار و سطوح شيب‌دار است. شما مي‌توانيد با تنظيم صحيح دنده دوچرخه، دوچرخه‌سواري در مسيرهاي دشوار را، براي خود آسان ولذت بخش نماييد. اما براي آشنايي با انواع دنده‌ها و نحوه استفاده از آنها با ما تا آخر اين مقاله همراه باشيد.
با توجه به توضيحات فوق، مي‌توان اينطور برداشت نمود که تعداد دنده دوچرخه، براي مشخص کردن سرعت آن استفاده مي‌شود، براي مثال: دوچرخه‌اي که ?? دنده دارد، به معني دوچرخه‌اي با ?? سرعت متفاوت است. به طورمعمول تعداد چرخ‌دنده دوچرخه‌ها ?، ?، ??، ??، ?? و?? ميباشد، که اخيراً اين تعداد افزايش نيز يافته است (در شکل زير اجزا کامل سيستم دنده دوچرخه را مشاهده مي‌کنيد).
اجزاي کامل سيستم دنده دوچرخه
تغيير دنده در دوچرخه به چه معنا است؟
به عبارت ساده حرکت زنجير از روي يک چرخ دنده برروي چرخ دنده‌اي با اندازه متفاوت را تغيير دنده مي‌گويند. تغييردنده از طريق شيفتر ميباشد، شيفتر اهرمي است که بروي فرمان دوچرخه تعبيه شده و امکان کنترل و تغيير دنده را به دوچرخه‌سوار مي‌دهد.
در تغيير دنده دو اصطلاح رايج وجود دارد که عبارتند‌از:
Up Shifting به معناي رفتن به دنده بالاتر
Down Shifting به معناي رفتن به دنده پائين‌‌تر ميباشد.
شيفتر دوچرخه
استفاده از دنده در دوچرخه
اگر دوچرخه شما ? دنده باشد، ? چرخ‌دنده جدا از هم خواهد داشت که هر کدام به‌صورت جدا‌گانه عمل مي‌کنند و با اعداد ?، ? و? برروي شيفتر چپ ديده مي‌شود، اما اگر دوچرخه شما داراي ?? دنده يا بيشتر باشد، موضوع کمي پيچيده‌تر خواهد شد! براي مثال: اگر دوچرخه شما داراي ?? سرعت باشد، در اينصورت با شيفتر سمت چپ شما قادر به انتخاب ? دنده خواهيد بود که هر کدام از اين ? دنده را مي‌توان با ? سرعت مختلف که به روي شيفتر سمت راست قرار دارد تنظيم نماييد. بنابراين با اين دوچرخه ?? نوع سرعت متفاوت را مي‌توان تجربه نمود. در واقع عدد ?? از حاصلضرب عدد ? که تعداد چرخ دندههاي چرخ عقب ميباشد در عدد ? که بيان گر تعداد چرخ‌دنده‌هاي طبق قامه است، بدست مي‌آيد (?? = ? * ? ). بنابراين وقتي صحبت از يک دوچرخه ?? دنده مي‌شود منظور ما وجود ? چرخ دنده در طبق قامه و ?? چرخ دنده در چرخ عقب (خودرو) ميباشد.
استفاده از دنده در دوچرخه
تعداد چرخ‌دنده‌هاي طبق قامه بين ? و ? متغيير ميباشد، البته اخيراً شرکت شيمانو در محصولات جديد خود فقط از ? عدد چرخ‌دنده در طبق قامه استفاده مي‌نمايد، حلقه‌هاي چرخ‌دنده عقب نيز از ? تا ? متغيير است.(لازم به ذکر است که در دوچرخه‌هاي حرفه‌اي به دليل استفاده در شرايط گوناگون، تعداد چرخ‌دنده‌هاي عقب مي‌تواند بيشتر باشد.)
حال که با مفهوم تعداد دنده و نحوه محاسبه آنها آشنا شديم، بايد ديد تعويض دنده چگونه انجام مي‌شود؟ همانطور که در بالا توضيح داده شد، تغيير دنده توسط شيفترها انجام مي‌شود. بروي فرمان دوچرخه ? عدد شيفتر يکي براي تغيير چرخ دندههاي طبق قامه و ديگري تغيير چرخ‌دنده‌هاي چرخ عقب مورد تعبيه شده است. شيفتر چپ زنجير را روي حلقه‌هاي طبق قامه تعويض مي‌کند، زماني که شيفتر چپ روي عدد ? است يعني زنجير روي کوچکترين چرخ دنده قرار دارد، هنگامي که روي عدد ? ميباشد، زنجير در چرخ دنده مياني و وقتي که روي عدد ? ميباشد، زنجير روي چرخ دنده بزرگتر قرار‌دارد.
شيفتر راست زنجير را روي چرخ دندههاي عقب جابه‌جا مي‌کند، به اين صورت که عدد ? نشاندهنده وجود زنجير برروي چرخ دنده بزرگتر و زماني که شيفتر راست روي بزرگترين عدد (به عنوان مثال ??) ميباشد، زنجير در کوچکترين چرخ دنده قرار دارد.
شما نيازي به حفظ کردن شماره دنده‌ها و بزرگي و کوچکي آنها نداريد و به مرور به اين تجربه دست خواهيد يافت که تغييرات انجام شده توسط شيفتر سمت چپ به مراتب محسوس تر از تغييرات انجام شده توسط شيفتر سمت راست است.
چه زمان نياز به تغيير دنده داريم؟
تا به حال توضيحاتي پيرامون دندههاي دوچرخه و نحوه تعويض آنها ارائه شد، اما دوچرخه سوار چه زماني بايد اقدام به تعويض دنده کند؟ در ادامه نحوه استفاده بهينه از دنده‌ها را تشريح خواهيم نمود:
به عنوان مثال فرض کنيد شما دوچرخه‌اي با ? چرخ‌دنده داريد، با استفاده از کدام دنده‌ها مي‌توانيد بدرستي به بالاي تپه‌اي رفته و بازگرديد؟ البته نکات ظريف زيادي در اين زمينه وجود دارد که در اينجا به بخش مهمي از آنچه نياز به دانستن آنها است اشاره مي‌کنيم.
فرض کنيد که شما با دوچرخه ? سرعته (طبق قامه دوچرخه شما داراي ? چرخ دنده ميباشد)، با دنده ? شروع به حرکت به سمت بالاي تپه‌اي مي‌کنيد، در اين شرايط با اين که فشار مضاعفي را برروي پدال‌ها وارد مي‌نماييد ولي حرکت رو به جلوي شما به سختي و کند ميباشد و در حال از دست دادن تعادل خود هستيد، در اين مواقع راه‌حل چه خواهد بود؟ شما مي‌توانيد با پايين آوردن دنده و برگشت به دنده ? (همانطور که گفتيم پايين آوردن دنده به معناي رفتن به دنده پائين‌‌تر ميباشد) براي هر چرخش پدال زمان کمتري صرف کنيد، يعني پدال زدن سريعتر شده و حرکت رو به جلوي شما آسان‌تر مي‌گردد (زماني که در دنده ? هستيد، به دليل کوچکتر شدن قطر چرخ دنده، زمان کمتري براي چرخش کامل رکاب مورد نياز است).
استفاده از دنده سبک در سربالايي
حال زمان برگشت از تپه فرا مي‌رسد، توجه داشته باشيد در مسير سربالايي دوچرخه در دنده ? و به عبارتي در کوچکترين چرخ‌دنده قرار گرفته است. در اين وضعيت حرکت در سراشيبي را شروع مي‌کنيد، اما خيلي زود متوجه مي‌شويد که هيچ نيرويي بر روي پدال احساس نمي‌شود. در واقع اين حس به شما دست مي‌دهد که هيچ اصطکاکي و مقاومتي بين شما و پدال دوچرخه وجود ندارد، گردش پاها خيلي سريع و با کمترين فشار انجام شده ولي حرکت دوچرخه بسيار کند بوده و باز هم در حفظ تعادل خود به مشکل خواهيد خورد. براي اين وضعيت چه پيشنهادي داريد؟
شما با بالا بردن دنده به ? و يا حتي به ?، زمان و مقاومت را براي هر دور کامل پدال افزايش مي‌دهيد (در اين حالت به دليل افزايش قطر چرخ دنده، زمان و انرژي بيشتري براي چرخش کامل پدال مورد نياز است). در واقع با اين کار از چرخ‌دنده‌هاي بزرگتر استفاده کرده، فرصت بيشتري براي چرخش بعدي هر پدال ايجاد مي‌کنيد (فراموش نکنيد که شما قرار است از بالاي تپه به پايين حرکت کنيد و در اين حالت کمترين نيرو براي حرکت دوچرخه مورد نياز است، لذا براي افزايش سرعت لازم است تا اصطکاک و مقاومت بيشتري توليد شود که اين امر با دندههاي بالاتر امکان‌پذير مي‌شود).
استفاده از دنده سنگين در سرازيري
از کدام شيفتر استفاده کنيم؟
بعد از مطالبي که در بالا آمد، اصول اوليه کار حاصل شده‌است، به اين معنا که در سربالايي‌ها از دنده هاي پايين يا به عبارتي دنده سبک استفاده شود و در سراشيبي‌ها دندههاي بالا(سنگين) کارايي فرد را افزايش مي‌دهد. اما اگر چرخ‌دنده دوچرخه زياد باشد، در اينصورت استفاده از شيفترها کمي پيچيده خواهد‌شد، ما در اينجا اصولي را بيان مي‌کنيم که شما را در استفاده از شيفتر چپ و يا شيفتر راست راهنمايي مي‌کند، به اينصورت که: اگر شما نياز به تغييرات زياد در حرکت داشتيد، از شيفتر چپ استفاده کنيد و اگر نياز به تغييرات کم هست، اين تغيير را روي شيفتر راست اعمال نماييد.
نحوه هماهنگي چرخ‌دنده‌هاي جلو و عقب
سعي کنيد بين چرخ‌دنده‌هاي جلو و عقب يک نوع هماهنگي وجود داشته باشد، اين مستلزم آشنايي با تنظيم دقيق چرخ‌دنده‌‌ها ميباشد. استفاده نادرست از دنده‌ها و قرار گيري نامناسب زنجير بروي چرخ‌دنده‌هاي جلو و عقب، مي‌تواند آسيب‌هاي جدي به دوچرخه شما وارد نمايد. صحيح‌تر آن است که به جاي قرار‌دادن زنجير با زواياي شديد برروي چرخ دندههاي جلو و عقب، به طور مثال، استفاده از چرخ‌دنده بزرگ در جلو و چرخ‌دنده کوچک در عقب و يا بالعکس، استفاده از چرخ دنده کوچک در جلو و چرخ دنده بزرگ در عقب (شکل را با دقت ملاحظه کنيد)، بدين گونه عمل نماييد که (با در نظر گرفتن يک دوچرخه ?? سرعته):
نحوه هماهنگي چرخ‌دنده‌هاي جلو و عقب
?- در سربالايي‌ها: همانطور که در بالا اشاره شد، براي بالا رفتن از تپه‌ها و سربالايي‌ها به دليل مقاومت نيروي جاذبه، فشار مضاعفي بر ساق پاي دوچرخه‌سوار احساس مي‌شود. لذا در اين حالت بهتر است از دنده سبک استفاده شود. به اين ترتيب که زنجير بروي کوچکترين چرخ دنده جلو يا همان دنده ? و در قسمت عقب نيز بروي چرخ دندههاي ? تا ? قرار گيرد (مناطق سبز رنگ، محل مناسب تعويض دنده ميباشد). پر واضح است که هر چقدر شيب بيشتر باشد استفاده از دنده ? و هر چقدر شيب کمتر باشد استفاده از دنده ? شرايط بهتري را براي دوچرخه سوار فراهم مي‌نمايد. (در اين حالت به دليل استفاده از چرخ دنده کوچک در قسمت جلو، زمان کمتري براي چرخش کامل پدال مورد نياز است، همچنين به دليل استفاده از چرخ دنده بزرگتر در قسمت عقب، در هر بار رکاب زدن کامل، مسافت بيشتري طي خواهد شد.)
?- در سراشيبي: در اين حالت دقيقا بر عکس حالت قبل، از دنده سنگين استفاده مي‌شود. به عبارت ديگر زنجير در قسمت جلو بروي چرخ دنده بزرگتر (دنده ?) و در قسمت عقب بروي چرخ دندههاي کوچکتر (دندههاي ? تا ?) قرار مي‌گيرد. به اين ترتيب زمان مورد نياز براي چرخش کامل پدال و همچنين نيروي محرک دوچرخه افزايش يافته و در نتيجه شما مي‌توانيد در سراشيبي‌ها سرعت بالاتري را تجربه نماييد.
?- در سطح صاف: در سطوح صاف و هموار بهتر است از چرخ دنده وسط در قسمت جلو و بسته به شرايط و نياز دوچرخه‌سوار از دندههاي ? تا ? در قسمت عقب استفاده شود. در اين حالت هنگامي که از دنده ? در قسمت عقب استفاده شود، کمترين نيرو و فشار بر ساق پاي دوچرخه‌سوار وارد مي‌شود و در مقابل سرعت حرکت شما نيز کاهش مي‌يابد. هر چقدر به سمت دندههاي بالاتر حرکت مي‌کنيد، ميزان فشار و همچنين سرعت حرکت شما افزايش مي‌يابد.
چند دنده در دوچرخه نياز داريد؟ آيا تعداد دنده زياد يک مزيت محسوب مي‌شود؟
تعداد زياد دنده در دوچرخه‌ها عمدتاً به جهت فضاي رقابتي ميان سازندگان دوچرخه ميباشد، بنابراين هر فرد با توجه به استفاده‌اي که از دوچرخه دارد، مي‌تواند تعداد دنده مورد نياز خود را تعيين نمايد. در اکثر موارد تعداد زياد دنده در دوچرخه خريداري شده، بي‌فايده و بلااستفاده ميباشد.
سوالي که در هنگام خريد دوچرخه پيش مي‌آيد اين است که، آيا واقعاً شما به تعداد زيادي دنده در دوچرخه‌تان نياز داريد؟ شما مي‌توانيد با مطالعه مورد ذيل، اطلاعات خود را در زمينه انتخاب تعداد دنده مورد نيازتان کامل نماييد.
دنده پايين، جهت سهولت شما براي بالا رفتن از تپه‌هاي سر‌سخت ميباشد و دنده بالا در پايين آمدن آرام از تپه‌ها شما را ياري خواهد نمود، داشتن تعداد زياد دنده در دوچرخه خوب است ولي الزامي نيست، به اين دليل که با توجه به شرايط استفاده شما، ممکن است تعدادي از آنها بلااستفاده بمانند. دوچرخه جاينت
شما تعداد چرخ‌دنده دوچرخه مورد نيازتان را دقيقاً نمي‌توانيد تعيين کنيد و در استفاده از آن مطمئن شويد، اين کار مشابه خريد ماشين ميباشد، در هر دو خريد شما امکان اين را داريد که، وسيله‌اي با توان بيشتر از نيازتان را خريداري کنيد، اما لزوماً نيازي در اين حد نداشته باشيد.
در نهايت بايد گفت که الزاماً خريد پيشرفته‌ترين دوچرخه، بهترين انتخاب نيست، بلکه آنچه که در تعيين تعداد دنده دوچرخه دخيل ميباشد، شرايط منطقه‌ايست که دوچرخه درآنجا استفاده مي‌شود، اگر منطقه‌اي که از دوچرخه استفاده خواهيد کرد، مسطح است، نيازي به دندههاي زياد نداريد، به جراًت مي‌توان گفت که دوچرخه‌اي با ? دنده يا حتي کمتر کافي باشد، اما اگر قصد استفاده درمنطقه‌اي ناهموار را داريد، استفاده از دوچرخه‌هايي با چرخ‌دنده بيشتر، توصيه مي‌شود.
ايران چرخ